Portret poraniony

Zestaw motywów obrazowych w twórczości Michała Wasiaka jest celowo zredukowany. W centrum zainteresowania młodego artysty jest człowiek, a sposób jego prezentacji jest zaskakujący.

Gdyby szukać historycznych źródeł inspiracji, to z jednej strony byłyby nimi klasyczne dzieła mistrzów portretu, z drugiej - dwudziestowieczne poszukiwania artystów od surrealizmu po nową figurację. Te nurty, w których dominuje ekspresyjność, atmosfera niepokoju, deformacja. Sztuka operująca aluzjami czy symbolami rozpiętymi pomiędzy okrucieństwem i śmiesznością.

W świecie przedstawionym obrazów i grafik pojawiają się ludzkie postaci – w obrazach pełniejsze, w grafikach reprezentowane jedynie przez głowy. Michał Wasiak nie zamierza tworzyć ich akademickich wizerunków. Postaci są zniekształcone, ich twarze zostają multiplikowane, pogięte, rozczłonkowane.

Wyglądają jakby były poorane bliznami. Czujemy, że za tak zarysowaną tkanką, która utrudnia identyfikację, kryje się - odrealniony lub wyposażony w tajemnicze atrybuty - prawdziwy człowiek. Odczuwamy potrzebę odkrycia tego, co kryje się za tymi niepełnymi quasi- -ludzkimi formami.

Ucieczka od dosłowności i rozbudowanej narracji wzmacnia odczucie emocjonalnej prawdy. Ograniczenie zasobu kreowanych motywów, odarcie wypowiedzi z anegdoty wcale nie zubaża przekazu. Odczucie braku zostaje zrekompensowane jakością obrazu malarskiego czy perfekcją graficznej odbitki. Widać to bardzo dobrze w serii przejmujących mezzotint. Technika ta uważana jest za jedną z najtrudniejszych, bywa miernikiem umiejętności warsztatowych grafika. Eliminuje ona typową dla rytowania linearność na rzecz plamy tonalnej, dzięki czemu uchodzi za najbardziej malarską ze wszystkich technik graficznych.

W mezzotintach Michała Wasiaka ludzkie (i nieludzkie zarazem) głowy wyłaniają się z głębokiego tła, które stanowi kontrast dla całego zestawu subtelnych, miękkich przejść od czerni do bieli. Umieszczone zostają w trudnej do zdefiniowania, pozbawionej charakterystyki, przestrzeni. Substancja samej twarzy zostaje skonstruowana z jednej strony przez niemal fotograficznie oddane partie ludzkiego ciała, z drugiej – przez surrealne atrybuty (opaski na oczy, warstwy włókien) lub znaki (spękania, rozwarstwienia, ubytki) zewnętrznej opresji.
W przypadku wielu twórców wyrażane w ten sposób niepokoje stają się świadectwem poszukiwania własnej tożsamości – osobistej i twórczej. Mają na celu zrozumienie siebie i równocześnie uchwycenie miejsca człowieka w świecie, którego jest częścią.

Artysta eksperymentował już z licznymi technikami: z akwafortą, akwatintą, mezzotintą, metodą odprysku czy cyjanotypią. Podstawą dla opracowania wielu prac są projekty wykonane cyfrowo. Motywy podpatrzone w naturze podlegają autorskim transformacjom. Widać, że Michał Wasiak poszukuje odpowiednich narzędzi dla wyrażenia określonej skali ekspresji.

Artysta umiejętnie wykorzystuje typowe dla danej techniki cechy, aby osiągnąć zamierzony efekt wyrazowy. Na przykład ferrotinty, w których pojawiają się bardziej odbicia typów i sytuacji ludzkich niż konkretnych postaci, są bardziej chropawe, jakby podlegały silniejszej, powierzchniowej ingerencji; wywołuje to efekt nieokreśloności i dystansu. Tu, jak w plakacie, bardziej płaskie wyobrażenia ludzkich twarzy wyrywają się z białego tła, stając się znakami ludzkiej kondycji, obrazowymi narzędziami wyrażającymi stan uwznioślenia albo upadku. Człowiek pozbawiony wyrażającego się w szczegółach kontekstu i ukazany bez znamion konkretności i indywidualizmu - uzyskuje walor niemal symbolu.

W kategoriach plastycznych prace, zarówno malarskie, jak i graficzne tworzą przestrzeń dla rozważań na temat kształtowania formy i jej deformacji, aż po granice możliwości identyfikowania obiektu. Dzięki założonej idei narzuconej na przekaz seria dzieł malarskich koresponduje z pracami graficznymi. W obrazach na płótnie artysta również kształtuje portrety postaci - w szeregu bardziej zróżnicowanych ujęć niż w grafice – by dokonać na nich operacji odarcia ich zarówno z fizycznej, jak i emocjonalnej pełni. Forma budująca ludzką postać stanowi świetnie wyczutą autonomiczną wartość plastyczną. Deformacje dokonują się tylko w obrębie samej cielesnej materii obiektów, bez obdarzania ich dodatkowymi symbolicznymi akcesoriami. Seria obrazów jest bardzo spójna, jeśli chodzi o użyte światło i dobór palety, w której dominują tony czerwieni i błękitów.

W kreowanych przez artystę pracach uderza brak jednoznacznie i konwencjonalnie wyrażanych emocji i uczuć. Mamy tylko ich znaki, ich wyraz. Patrząc na prace Michała Wasiaka czujemy, że poszukiwanie czy określanie tożsamości zawsze nacechowane jest odium niepełności czy ułomności. Jesteśmy świadomi, że uchwycenie tego, co jednoznaczne, co stanowi definiowalną całość - w przypadku człowieka jest niemożliwe.

Dariusz Leśnikowski