Twórcy, głęboko przeżywający rzeczywistość, na zaczepki świata reagują w rozmaity sposób. Wielu reprezentuje na przykład postawę zdystansowaną, opatrując dzieła prześmiewczym, a nawet ironicznym czy drwiącym komentarzem. Inni odpowiadają gwałtowną ekspresją malarstwa gestu. Andrzej Graczykowski jeszcze inaczej - angażując się emocjonalnie, ujawnia dramatyczne treści przez specyficzne wykorzystywanie postaci ludzkiej oraz jej zmetaforyzowanych znaczeń. Artysta interpretuje wizerunek człowieka zgodnie ze swoim widzeniem rzeczywistości, wyzyskując przede wszystkim możliwości odrealnienia i deformacji (ale nie groteski), jakie prezentowały różne nurty o rodowodzie ekspresjonistycznym, przede wszystkim nowa figuracja. Artysta zafascynowany twórczością Francisa Bacona poświęca mu nawet jeden ze swoich obrazów.

W twórczości Graczykowskiego dominują rozważania na temat kondycji człowieka i jego relacji ze światem. Artysta kreuje dramat istnienia - bohaterem jest człowiek, dziedzina jego przeżyć i emocji. Samotna - mimo że często nie sama na obrazie - istota, przedstawiona bywa w sytuacji wyobcowania, w atmosferze pełnej dramatycznego napięcia. Andrzej Graczykowski maluje niepełne lub dramatycznie zniekształcone postacie umieszczone w nieokreślonej przestrzeni. Nie obciąża wypowiedzi opisem sytuacji, nie przytłacza rozbudowaną narracją i anegdotą. Dzieła cechuje szczególna nastrojowość, atmosfera egzystencjalnych niepokojów, rodzaj świadomego antyestetyzmu o podłożu symboliczno-katastroficznym.

Obrazy układają się w cykle, kolejne prace dotykają innego aspektu problemu, aż do momentu, gdy ten nie zostanie oświetlony ze wszystkich stron i zamknięty. Artysta zdaje sobie sprawę, że - wobec złożoności problemów współczesnego świata - stworzenie dzieła, obejmującego całość zagadnienia, nie jest możliwe. Powstają zatem prace egzystujące niezależnie i równocześnie powiązane ze wszystkimi innymi. Bohater obrazów Andrzeja Graczykowskiego prezentowany jest niczym w świetle reflektorów. Jak klaun w cyrku czy debiutant wypchnięty na deski jarmarcznej, teatralnej sceny. Punktowe światło ukazuje ułomną, przestraszoną, poddaną codziennym rytuałom ludzką istotę. Człowiek, drobina wobec potęgi losu i śmierci, wydaje się być nieco niepewny w swych ruchach i gestach, żałosny w swej powadze i jakby niezdający sobie sprawy ze znikomości swych uczynków spełnianych pod niebem wieczności. Czasem postaci, szukając oparcia, tłoczą się jak nieszczęśnicy na skrzydłach średniowiecznych ołtarzy.

W nawarstwionej fakturze obrazów pojawiają się niedopowiedziane postacie, czasem tylko ich głowy czy twarze, które w barwnych obrazach wyłaniają się z nasyconego kolorem tła lub wtapiają się w tkankę barwną. Często zarysowane są ostrym, zdecydowanym, linearnym konturem.

Niektóre prace eksponują obraz człowieka jakby "z drugiej ręki"; jest on nieostry, rozmyty, nieskończony. Z zarysami ludzkich sylwetek sąsiadują strefy płaszczyznowo wypełnione barwami. Charakter wizerunków wskazuje na ułamkowość naszych doświadczeń, niepełność naszej wiedzy i brak możliwości formułowania ostatecznych sądów.

Moralitetowy, uniwersalny charakter przekazu podkreśla niewątpliwie jego forma. Obok tradycyjnych olejnych prac o wyrazistych, żywych barwach artysta prezentuje bowiem dzieła o skomplikowanej technologicznie naturze. Są to też prace mniej dosłowne i w temacie, i w formie.

Punkt wyjścia stanowi dla nich zawsze wykonany tradycyjnym sposobem autorski rysunek, graficzna odbitka czy namalowany akwarelą wizerunek. Mamy tu do czynienia z zaskakującym "procederem maskowania"; obrazy zostają komputerowo przetworzone, by potem - wzbogacone przez artystę za pomocą farb - uzyskać nowe, inne życie. Proces ten podkreśla potrzebę przejścia od czegoś, co pozornie skończone, w inny wymiar, gdzie panuje konieczność nieustannego przekształcania i uzupełniania.

Szereg ostatnich prac artysty, które już w fazie projektu czy nawet komputerowego wydruku stanowić mogą samodzielne, skończone dzieła, poddanych zostaje swoistemu procesowi artystycznego "balsamowania". Obrazy, po serii dodatkowych działań: przemalowań, dorysowań, dzięki którym artysta podkreśla walor manualności i znaczenie tradycyjnego sposobu malowania, zostają ostatecznie zatopione w specjalnie opracowanej, tajemniczej materii, rodzaju "sztucznego tworzywa", które zapewnia im "wieczne, niezniszczalne trwanie". Istotny jest oczywiście sam fakt fizycznej trwałości wizerunku, ale jeszcze bardziej - uzyskany przez artystę dodatkowy efekt zjawiskowego charakteru obrazu, który oglądamy przez milimetrowe warstwy szklistego, przezroczystego filmu. Efekt rozmycia i złagodzenia - kiedyś żywych i zdecydowanych w kolorze - przedstawień nadaje obrazom głębi, wizerunki o rozlewnej fakturze jawią się nam jak przekazy z przeszłości, należą już do innej estetycznej i intelektualnej przestrzeni.

Niektóre prace opatrzone zostają odpowiednimi sentencjami, cytatami z Rilkego, Herberta. Wcześniej powstawały dzieła inspirowane twórczością Brunona Schultza, Artura Międzyrzeckiego. Charakter uniwersalnego przekazu być może najmocniej wyrażają - ujęte w tryptyki - serie czarno-białych prac. Artysta, skupiając się zrazu na obrazie w centrum, szuka później odpowiedniego komentarza dla zamknięcia ramion tryptyków. Te z kolei tworzą cykle, które realizowane są aż do wyczerpania się nośności źródła inspiracji.

Zabiegi, którym poddane zostają prace, mają niemal mistyczny charakter. O ile barwne obrazy powlekane są warstwą tajemniczego "werniksu", tak monochromatyczne tryptyki zostają oplecione, i spięte zarazem, jak klamrą, "po introligatorsku", zwojami sznura. Nabierają charakteru tajemniczych albumów, z których zawartości możemy poznać tylko to, co "na wierzchu". Wydaje się, jakby pod widocznymi obrazami kryły się dodatkowe przekazy. Chciałoby się rozerwać te krępujące powrozy, otworzyć teki, i z ciekawością dziecka zagłębić się w pokłady tajemnej wiedzy o egzystencji. O człowieku, jego naturze, losie i przeznaczeniu.

Obrazy zachowują swój rysunkowy, graficzny charakter. Oddane są za pomocą wprawnej ręki artysty, który przecież ma za sobą znaczący okres twórczości jako grafik i wrażliwy rysownik. Te walory rozpoznać możemy w serii delikatnych, nieprzedstawiających rysunków, w których ledwie dostrzegalne linie tworzą prawie abstrakcyjne układy, wywołują z niebytu istne krajobrazy, utkane z pajęczych nici subtelnych zarysowań. Mimo swej delikatnej struktury posiadają głębię i dramatyzm. Tworzą rodzaj oddziałujących na wyobraźnię kompozycji, których dynamikę zdaje się dyktować napięcie linii. Artysta prowokuje dialog o proporcjach i ładzie, w tle których stoi elementarna emocjonalna prawda. Szczerość wypowiedzi potwierdza ucieczka od dosłowności, skojarzeń przedmiotowych, które prowokują dzieła malarskie. Prace są wyrazem czystych wewnętrznych napięć, owocujących wyzwalającym rysunkowym gestem i w tym sensie te ciche wypowiedzi pozwalają artyście - z mocą daną znacznie agresywniejszym manifestacjom - wyrażać swoje najgłębsze ja wobec innych.

Andrzej Graczykowski stara się być wnikliwym obserwatorem rzeczywistości. Punkt wyjścia dla snucia intelektualnych czy estetycznych rozważań stanowi często zewnętrzna forma jakiegoś zjawiska. Podpatrzona - choćby w gazecie - sytuacja, spektakularny, intrygujący ruch czy gest, atmosfera towarzysząca scenie, wsparte wrażliwością artysty, zostają przełożone na język plastycznych kształtów i barw. Twórca stara się odkryć to, czego inni nie są świadomi, ujawnia to, czego w zewnętrznej formie sami nie jesteśmy w stanie dostrzec. To wszystko, co dzieje się w obrazie istotnego, często dzieje się i w sferze kompozycji, i w sferze treści - symbolicznie - "ponad głowami ludzi–.

Francis Bacon pragnął, aby jego obrazy wyglądały tak, "jakby otarła się o nie istota ludzka, (...) pozostawiając ślad [swojej] obecności i pamięć minionych zdarzeń..." Dotykając istotnych spraw ludzkich, Andrzej Graczykowski każdym obrazem mówi też z pewnością o sobie; z niepewnością, ale z uporem poszukuje własnej prawdy. Próbuje sięgać coraz głębiej, aby wyrazić z wystarczającą mocą to, co niewysłowione.

Dariusz Leśnikowski